Schot in het duister

Einstein schijnt ooit te hebben gezegd dat als hij een uur had om de wereld te redden, hij 55 minuten zou besteden aan het verkennen van het probleem. De praktijk is helaas anders. Wie kent niet de situatie dat een team intensief discussieert over de juiste aanpak zonder dat iemand zich lijkt af te vragen om welk probleem het eigenlijk gaat. Wat er precies van de jeugdige wordt verwacht, onder welke omstandigheden en wat dan de moeilijkheden zijn. Onlangs kwamen we het weer tegen bij de analyse van een vastgelopen behandeling. We konden in 150 pagina’s dossier niets terugvinden over welke probleemformulering ouders, hun vijftienjarige zoon en de hulpverleners het bij de start eens waren en waar de behandeling dus een antwoord op moest zijn. Vastgelopen op school. Wijzer werden we niet. Hoe dan te beoordelen of de geboden hulp het juiste aanbod was in relatie tot de problematiek en de wensen?

Overeenstemming tussen jeugdige, ouders en beroepskrachten over de problematiek moet het kompas zijn waarop de verdere hulpverlening vaart. Dankzij dit kompas kunnen we koers houden. Hoe vaak worden niet episoden uit het verleden van jeugdigen opgerakeld zonder dat iemand kan uitleggen wat de relevantie ervan is voor de huidige probleemoplossing? Een zorgvuldige probleemformulering maakt het mogelijk om hoofd- en bijzaken te onderscheiden. Zonder een probleemformulering kunnen we geen doelen stellen die hout snijden en verspillen we tijd – van jeugdigen, ouders en de beroepskracht – en geld dat niet voor andere hulp kan worden gebruikt. In een tijd waarin de jeugdzorg capaciteit en geld tekortkomt.

Gelukkig kunnen professionals beschikken over vakkennis en vakmanschap. In de beroepsopleidingen leren we de effectieve methoden om met jeugdigen en ouders tot een weloverwogen besluit te komen over welke hulp het beste aansluit bij de moeilijkheden en de vragen van het gezin. In de vraagverhelderingsfase, de start van de hulpverleningscyclus (De Bruyn e.a., 2003, Kievit e.a., 2008, Pameijer & Draaisma, 2011, Christon e.a., 2015), worden met behulp van de ervaringskennis van de betrokkenen en de professionele kennis de klachten geïnventariseerd en wordt gezamenlijk een feitelijke, concrete beschrijving gemaakt van de aard, omvang, en de ernst van de moeilijkheden, de verwachtingen van de context waarbinnen de problematiek zich afspeelt, het verloop en de gevolgschade. Daarna kunnen de klachten mogelijk in thema’s worden geordend waarmee we aan de slag kunnen gaan. Want in de volgende fase, tijdens de verklarende analyse, moet helder