Overleven in een narcistische wereld

Eddie Brummelman, 2019, Uitgeverij Nieuwezijds, ISBN 978 90 57124 73 0, 224 bladzijden

Bewonder mij! is een boek over een populair onderwerp. Niet alleen bij hulpverleners, ook bij leken is de laatste tijd veel interesse voor narcisme. Voor die laatste groep lijkt dit boek specifiek geschikt; het leidt tot meer begrip, ‘ontschuldiging’ en hoop voor narcisten.

Mooi dat het ook geschreven is aan narcisten zelf, met concrete adviezen hoe hieraan te werken. Voor professionals is het boek eveneens interessant, al is het maar om beter met narcistische cliënten om te kunnen gaan.

Dit boek is goed toegankelijk geschreven, met humor en zonder oordeel. Het begrip narcisme wordt helder uitgelegd, met sprekende voorbeelden van narcistisch gedrag bij bekende personages, zoals Donald Trump en de stiefmoeder van Sneeuwwitje.

Het boek gaat expliciet niet over een narcistische persoonlijkheidsstoornis, maar over narcisme als een persoonlijkheidstrek die iedereen in meer of mindere mate heeft; in deze tijd eerder meer dan minder.

Interessant is ook de bredere maatschappelijke context: de sterke toename van individualistische waarden in de afgelopen decennia. Hierdoor is het stimuleren van zelfwaardering steeds belangrijker geworden in de opvoeding, waarmee een voedingsbodem voor narcisme is gecreëerd.

Hoopvol is Brummelman over de toekomst, waarin verbinding een belangrijkere waarde wordt. Professionals zullen misschien weinig nieuws lezen. Toch was mij nog niet bekend dat de theorie over narcisme als opgeblazen zelfbeeld waaronder een kwetsbaar zelfbeeld ligt, inmiddels ontkracht is.

Brummelman maakt korte metten met psychodynamische theorieën over narcisme, gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Het klinkt overtuigend. Echter, wat overblijft is een wat oppervlakkige visie op narcisme, ontdaan van alle dynamiek: narcisme zou ontstaan door een overwaarderende opvoeding. Narcisten zouden door overmatige complimenten de visie van hun ouders overnemen dat ze speciaal zijn en een voorkeursbehandeling verdienen.

De theorie van Kernberg en Kohut, dat narcisme voortkomt uit een gebrek aan warmte, klopt niet, aldus Brummelman. Dit is stellig geformuleerd, op basis van onderzoeken waar methodologisch op af te dingen valt. Mijns inziens ligt het complexer. Een gebrek aan warmte lijkt op z’n minst een modererende factor: niet alleen door een overdaad aan complimenten, maar in combinatie met een gebrek aan onvoorwaardelijke liefde krijgen kinderen het idee dat ze gewaardeerd worden om wat ze presteren in plaats van om wie ze zijn, een narcistische zelfwaardering.

Brummelman lijkt het hier mee eens: waar hij aanvankelijk uitsluitend