Denken in vaardigheden

Een belangrijke rubriek die in veel verklarende analyses ontbreekt, is die van vaardigheden. De herstelbenadering (Van Os 2018; Van der Stel 2015) verwijst er nadrukkelijk naar. Als interventies uitsluitend zijn gericht op het verminderen van klachten en problematiek spreekt men van klinisch herstel. Echter, met het verdwijnen van klachten als concentratieproblemen, een sombere stemming of herbelevingen van traumatische gebeurtenissen heeft een kind nog niet automatisch ook de vaardigheden onder de knie waarin het eventueel een achterstand heeft opgelopen. Er zijn vervolgens nog drie ontwikkelingsuitdagingen: functioneel herstel, participatieherstel en persoonlijk herstel. Deze bredere taakopvatting van jeugdhulp vraagt om een integrale verklarende analyse waarbij het denken in vaardigheden een belangrijke plaats inneemt.

Eerst dat functionele herstel. De gevolgschade van psychische problemen kan zijn dat bepaalde vaardigheden niet tot ontwikkeling komen. In dat geval verdient de functionele ontwikkeling aandacht. Stel dat een kind of jeugdige door angsten gedurende een langere tijd systematisch sociale situaties heeft vermeden. Dan zijn er minder kansen geweest om bepaalde sociale vaardigheden te oefenen en er behendig in te worden, zoals vragen of je mee mag doen, invoegen in een groep, ‘nee’ zeggen om problemen te voorkomen, enzovoort. Extra oefening is dan nodig. Dat blijkt ook uit evidence-based behandelprotocollen. Daarin neemt het oefenen van gerichte vaardigheden vrijwel altijd een vanzelfsprekende plek in. Angstbehandelingen bestaan grotendeels uit het oefenen van vaardigheden die te maken hebben met dapper gedrag. Aan de hand van een gepersonaliseerde durfladder, waarbij het kind zelf aangeeft met welke stap het als eerste oefent, worden de vaardigheden met betrekking tot dapper gedrag vergroot. Ook in een behandelprotocol als ‘D(o)epressie’ is het oefenen van vaardigheden essentieel. Het vergroten van self-efficacy, iemands geloof in eigen kunnen om succesvol te zijn in bepaalde situaties, krijgt een boost door het expliciet aanleren van functionele vaardigheden. Om interventies en protocollen voor interventies te kunnen personaliseren, is het dus belangrijk dat de rubriek vaardigheden in de verklarende analyse de noodzakelijke aandacht krijgt, en met name de tekortschietende vaardigheden die oorzaak zijn van de problemen of er juist een gevolg van zijn.