Avonturier en kinderheld Freek Vonk is terug op televisie, dit keer in een eigenzinnige VPRO-kinderserie. In De Freek tapes duikt de gepassioneerde bioloog in de VHS-banden die hij als kind maakte. In zestien korte afleveringen volgen we de jonge Freek (acteur Junte te Winkel) op zijn eerste verkenningstochten in de natuur, samen met zijn vrienden Maysem en Bas. Rode draad is de spiegel tussen menselijk en dierlijk gedrag. Maar de belangrijkste boodschap aan de jonge kijker is te laten zien hoe het is om anders te zijn dan de rest. Laat je niet gek maken, volg je gevoel, aldus Freek Vonk: ‘De grootste superkracht die je hebt, is het geloof in jezelf. Laat dat nooit afbrokkelen door iemand anders.’ (TB)

In Kortsluiting in mijn hoofd vertelde Brenda Froyen ruim elf jaar geleden uitvoerig, eerlijk en confronterend over haar (postpartum) psychose, haar opnames en de effecten hiervan op haarzelf, haar gezin en familie. In Tussen waan en zin schrijft ze dat ze inmiddels goed functioneert: privé (drie prepubers) en als docente op een HBO. Einde schooljaar 2022 loopt de stress op haar werk echter op. Froyen beschrijft nauwkeurig hoe snel ze afglijdt op de schaal van mentaal gezond functioneren. Ze krijgt indringende, seksueel getinte gedachten over haar tante en neef. Deze intrusies sporen haar aan in de auto te stappen om haar neef te bezoeken. Als ze met haar zus belt, raadt die haar aan ergens op haar te wachten. Op de parkeerplaats, laat in de avond, decompenseert Froyen. Ze wordt naar het ziekenhuis gebracht. Dankzij de rustige en validerende attitude van hulpverleners en naasten raakt ze niet helemaal overspoeld. Ze wordt opgenomen en gaat akkoord met medicatie.

Froyen hanteert verschillende perspectieven. Ze beschrijft haar situatie tijdens de opname; er staat een verslag in van verpleging en artsen en er is een perceptievariant, waarin ze beschrijft wat een psychose is, welke risico’s en stressoren eraan voorafgaan. Eenmaal opgenomen en ook gesepareerd, plaatst ze een kritische noot: draagt deze behandelwijze iets bij aan haar welzijn en de integriteit van de patiënt?

Na de opname is Froyen langere tijd thuis. De waangedachten achtervolgen haar. Er volgt een zeer zware periode van een jaar. Korte opnames en confrontaties met politie en artsen wisselen elkaar af. ‘Open dialogue’, met haar partner Jan en andere nabije betrokkenen blijkt een goede, nauwkeurig op Froyen afgestemde methode. Psychiater, psycholoog, ergo- en fysiotherapeut zijn hecht betrokken. Als ze in de winter stabiliseert, drijft een depressie haar tot diepe dalen. Naast goed ingestelde medicatie en een uiterst steunende partner doet ze een beroep op haar moeder en zus die juist afstand hadden genomen, omdat ze in haar psychotische fases zoveel narigheid heeft veroorzaakt. Moeder komt wekelijks helpen in huis, haar zus belt iedere dag, met elkaar weten ze de depressie te reguleren en naar de achtergrond te dringen.

Het is een indringend verhaal, waarin Froyen zichzelf niet spaart, maar ook zeer kritisch is over de zevenpuntsfixatie, de bejegening van psychotische patiënten door politie en sommige verpleging. Ondanks alle scholing over geweld en agressie die wordt aangeboden, ontbreekt het veel professionals aan de juiste skills om iemand in een psychotische fase menselijk tegemoet te treden. Het boek leest makkelijk en is zeer invoelbaar; voor professionals, patiënten en lotgenoten zeer geschikt om vanuit deze invalshoek te lezen.

Na een reis naar Canada, in de zomer van 2023, waar het gezin een zeer bewogen en heftig jaar afsluit, gaat iedereen terug naar school en aan het werk. Ook Froyen hervat een aantal taken als docente. Als zij in oktober 2024 dreigt terug te vallen in een psychose, beneemt ze zich het leven. Een onvoorstelbaar leed voor alle familie en betrokkenen.

Clarisse van Gorkom, cognitief gedragstherapeut en GZ-psycholoog

Malou Holshuijsen en neurobioloog Brankele Frank verkennen aan de hand van vragen van luisteraars het gebied van de hersenen en de reikwijdte en belastbaarheid hiervan. Frank is zelf ervaringsdeskundige; ze kreeg twee keer een burn-out en schreef er een boek over: Over de kop. Waarom raak je overprikkeld? Wat doet een burn-out met je hersenen? Hoeveel slaap heeft een 60-jarige nodig? Wat is een déjà vu precies? (CvG)

Dit boek is precies wat de ondertitel aangeeft: een duidelijke inleiding in de praktijk van systemisch werken binnen het MBT-kader. Dankzij de heldere uitleg is deze manier van werken goed te volgen voor therapeuten die nog weinig MBT-kennis hebben. De concepten worden op aansprekende manier uitgelegd. Na elk hoofdstuk volgt een oefening om te reflecteren op het eigen mentaliserend vermogen en zo de geleerde concepten tot leven te brengen. Een mooie aanvulling op de reeds bestaande MBT-handboeken, die met name gericht zijn op een-op-eencontacten tussen behandelaar en kind of ouder.

MBT lijkt bij uitstek geschikt als kader voor gezinsbehandeling; de methodiek komt goed tot zijn recht in een systemische context, waar de problemen ontstaan en in stand worden gehouden, en waar dus ook de meeste winst te behalen valt als het mentaliseren op gang gebracht kan worden. De manier van werken zal voor systeemtherapeuten, die vaak meer dan psychotherapeuten gewend zijn het proces boven de inhoud te plaatsen, niet geheel nieuw zijn. Er worden vooral meer woorden gegeven aan wat er tussen en vanbinnen bij de gezinsleden gebeurt, waardoor sneller de vinger op de zere plek gelegd kan worden. Zo kan strijd tijdens een gezinsgesprek bijvoorbeeld begrepen worden vanuit de pre-mentaliserende modus van een of meerdere gezinsleden. De meerzijdige partijdigheid van een systeembehandelaar gaat nog verder, door expliciet nieuwsgierig te zijn naar de perspectieven van alle gezinsleden, en deze ook expliciet naast elkaar te laten bestaan. Anders dan in andere systeemtherapeutische stromingen ligt in MBT-F de focus op het hier en nu, minder op de (hechtings)breuken en (intergenerationele) trauma’s uit het verleden.

In het boek wordt de globale structuur van een MBT-F- behandeling uiteengezet, wat houvast geeft. In een diagnostische fase wordt eerst een mentaliserend gezinsprofiel gemaakt met behulp van de bouwstenen en dimensies in het mentaliseren en van pre-mentaliserende modi. Het format hiervan staat als bijlage in het boek: de sterke kanten en hiaten in het mentaliseren van alle gezinsleden en de integratie daarvan met de aanmeldklachten. In de eerste fase van de behandeling probeer je de onderliggende gedachten, gevoelens, intenties en behoeftes van de gezinsleden echt te begrijpen om daarmee het mentaliseren bij de gezinsleden ook meer op gang te brengen. In de volgende fase ga je met het gezin mentaliseren over wat er tussen hen gebeurt, tijdens de sessie en daarbuiten. In het boek worden concrete adviezen gegeven om het epistemisch vertrouwen te vergroten, pre-mentaliserende modi te doorbreken en om balans te houden in het interactieve proces in plaats van mee te bewegen in de dynamiek van het systeem. Kortom: meteen toepasbaar in de praktijk.

Elsien Hofstra is klinisch psycholoog/psychotherapeut bij Youz

Nadat Tirtsa Ehrlich al boeken voor kinderen en jongeren schreef over ADD (ADDaisy, ADDavid en Wonderlijke wazigheid) is er nu een boek voor ouders en omgeving van haar hand. Bestemd voor ouders en omgeving van kinderen met AD(H)D of AD(H)D-achtig gedrag. Dus ook heel goed te gebruiken wanneer er geen classificatie is, maar kinderen en hun omgeving wel vastlopen met aandachts- en concentratieproblemen.

Het is zo’n boek dat je, terwijl je het zelf nog aan het lezen bent, al wilt aanraden aan ouders die je spreekt en aan collega’s die met ouders werken. Want ook voor de professional is het oprecht een handboek. Boordevol plaatjes, teksten, tips en oneliners die je kunt gebruiken bij het werken met ouders en school. Maar ook met verwijzingen naar up-to-date wetenschappelijke inzichten, richtlijnen en uitleg daarover, websites en actuele leestips.

Het boek helpt handen en voeten te geven aan datgene wat we eigenlijk al heel lang weten: kinderen en jongeren met AD(H)D zijn het meest gebaat bij aanpassingen in de omgeving. Wanneer de omgeving weet hoe er optimaal aangesloten kan worden bij de uitdagingen die er voor deze kinderen zijn, kunnen zij tot ontwikkeling komen en zelf ook steeds beter om leren gaan met hun sterke en zwakke kanten. Omdat er veel aandacht wordt besteed aan waarom dit zo belangrijk is, kan de omgeving daar ook in meegaan. En afstappen van het idee ‘Als je maar weet wat er aan de hand is, kan er iets aan gedaan worden en gaat het wel over’. Ehrlich is realistisch: er bestaat geen quick-fix voor ADD en het is een illusie dat opvoeden makkelijk en altijd leuk is. Maar ze biedt ook hoop en perspectief; het hoeft niet perfect en na het lezen van het boek wordt het een beetje makkelijker.

Naast algemene uitleg over AD(H)D en de behandelrichtlijnen gaat het grootste gedeelte van het boek over hoe je ermee om kunt gaan; van accepteren tot opvoeden, van basisschool tot na het voortgezet onderwijs. Met aandacht voor specifieke tiener- en adolescentiethema’s (huiswerk, gamen, middelengebruik, social media, rijbewijs enzovoorts).

De benaderingswijze is gebaseerd op de principes van geweldloos verzet en verbindend gezag. En daarbij worden heel praktische voorbeelden uitgewerkt van wat je als ouder kunt doen om je kind te helpen dagelijkse situaties het hoofd te bieden, op een manier waarbij het zelfvertrouwen van het kind zich kan blijven ontwikkelen én er minder frustratie, strijd en onmacht is bij zowel het kind als de omgeving.

En voor wie nog niet overtuigd is: er is bij de lay-out zelfs rekening gehouden met lezers die aandachts- en concentratieproblemen hebben. Er komen ruimschoots ervaringsdeskundige ouders aan het woord én het boek leest als een trein.

Ingrid Nijhof, GZ-Psycholoog en EMDR-practitioner bij Youz