Jongeren vragen naar het waarom van hun gedrag, is vaak vrij zinloos. Stel liever een vraag die hen uitnodigt over hun leven te vertellen, betoogt Nic Drion.
“Waarom heb je dat gedaan, Ruben”, vraagt de rechter, “kan je me dat vertellen?” De vijftienjarige Ruben, die er eerst nog zo stoer uitzag met zijn zwarte jack en zijn korte haren, wiebelt met zijn benen. Hij oogt plots zenuwachtig en onzeker, alsof hij in deze formele entourage van de rechtbank zomaar van zijn voetstuk kan vallen. Hij kijkt naar zijn voeten en mompelt een onverstaanbaar antwoord. “Wat zeg je?” vraagt de rechter. “Gewoon”, antwoordt Ruben. “Gewoon? Vind je het gewoon om een oude vrouw te beroven?” Ruben schokschoudert en blijft het antwoord schuldig. Antony, een jongen van zestien, krijgt vaak soortgelijke vragen. Hij verblijft in een leefgroep en heeft daar veel conflicten met andere jongeren en met name ook de begeleiding. Hij accelereert van ‘0 naar 100′ in luttele seconden. Dat gebeurt vooral als iemand hem fysiek benadert. Dan komt er een waas voor zijn ogen. “Waarom doe je dat?”, vragen groepsleiding, gezinsvoogd, kinderrechter. “Ze moeten gewoon met hun poten van me afblijven”, is het korte antwoord. Verder doet Antony er het zwijgen toe. Hij wordt vervolgens als onhandelbaar bestempeld, de leefgroep trekt de handen van hem af, want hij heeft een te kort lontje. De gezinsvoogd weet het ook niet meer en overweegt een gesloten instelling; de samenleving moet toch worden beschermd tegen deze ’tikkende tijdbom’. Ruben en Antony lijken vermoedelijk meer op elkaar dan ze zelf weten, qua achtergrond, wat ze allemaal hebben meegemaakt, en wat hun tot op dit punt in hun leven heeft gebracht. En voor beiden geldt: als je niet goed begrijpt wat jou zelf is overkomen, is het ook moeilijk verwoorden waarom je iemand anders iets hebt aangedaan. Daarom staan ze stotterend en mompelend tegenover hun gesprekspartner. Zij weten het niet goed, ook dit is hen ‘overkomen’. De vraag ‘Waarom heb je dat gedaan?’ of ‘Wat heb je gedaan?’ is in dit soort gevallen dan ook niet zo zinvol. Je helpt jezelf er niet mee als rechter of hulpverlener, en Ruben en Antony al helemaal niet. Beter zou je iets anders kunnen vragen. ‘Wat is je overkomen?’ bijvoorbeeld. Die vraag is ook de titel van het nieuwe boek dat kinderpsychiater en neurowetenschapper Bruce Perry samen met Oprah Winfrey heeft geschreven.
