Het boek van onderwijzer Van Abkoude staat niet op zichzelf, maar past binnen een ontwikkeling die plaatsvond rond de een na laatste eeuwwisseling, toen de visie op het kind en zijn opvoeding ingrijpend veranderde (Boer, 2008). In de negentiende eeuw werd vooral gehoorzaamheid belangrijk gevonden. Nu waren er pleitbezorgers, zoals Maria Montessori, die het kind dichter bij het leven wilden brengen en meer rekening wilden houden met zijn individualiteit. De mentaliteitsverandering blijkt ook uit kinderboeken. In negentiende eeuw droegen die titels als de Brave Hendrik (1810, Nicolaas Anslijn – later gevolgd door de Brave Maria). Nu verschenen boeken over kinderen die streken uithaalden, maar een stuk sympathieker waren dan hun brave leeftijdgenoten. Veel van die boeken werden geschreven door onderwijzers, zoals Uit het leven van Dik Trom (1891) van C. Johan Kieviet en Van Abkoudes Pietje Bell.
Het eerste wat opvalt in Pietje Bell is de rol die de vader speelt in het gedrag van het hoofdpersoontje. Schoenmaker Pieter Bell moet er niet aan denken een brave zoon te hebben, zoals buurman drogist Geelman. Van Abkoude schrijft: ‘“Als ik zo’n jongen had als jouw Jozef,” zei de schoenmaker vaak, “dan stuurde ik hem de straat op en als hij het hart had om zonder blauw oog of zonder gat in zijn kous thuis te komen, liet ik hem niet binnen.”’
Wanneer het schoenmakersechtpaar, veertien jaar na de komst van dochter Martha, een zoon krijgt, kan vader Pieter niet wachten tot deze groot zal zijn. Al de tweede dag koopt hij een hobbelpaard en een sabel voor zijn zoontje. Als hij dit sabel in de wieg legt, krijgt hij natuurlijk op zijn kop van de kraamverzorgster. Het is het begin van een reeks pedagogische acties, die laten zien dat Pietje vooral onvervulde wensen van een jongensachtige vader moet vervullen.
Pietje zelf leren wij kennen als een jongen die niet zo
