Hulp wordt nog te vaak gestuurd door indrukken in plaats van systematisch verkregen inzichten. Reflectief redeneren en het gebruik van gestructureerde modellen kan dit voorkomen.
De bedoelingen zijn goed. Om tot passende hulp te komen, beginnen we met een zorgvuldige persoonlijke diagnose. Daarbij moeten niet alleen de somberheid, agressie of zelfbeschadiging worden benoemd, maar ook de samenhang met onderliggende deeloorzaken. Hoe beïnvloeden schuldenproblematiek, groepsdruk of het te intens reageren van opvoeders de ontwikkeling van het kind of de jongere? Welke mechanismen zorgen ervoor dat problemen blijven voortbestaan als er geen gerichte hulp komt?
Een goede verklarende analyse pretendeert deze factoren in samenhang in kaart te brengen, zodat interventies aansluiten bij wat er werkelijk speelt. Deze praktijk, ook bekend onder namen als casusconceptualisatie, beschrijvende of verklarende diagnose, krijgt ook in beleidskringen toenemend aandacht onder de noemer ‘verklarende analyse’. Maar is dit enkel een hype of een noodzakelijke herwaardering van vakmanschap?
Na een periode van ‘wij zijn doeners’ lijkt het ‘eerst onderbouwen’ opnieuw terrein te winnen. Hulpverlening die alleen is gebaseerd op goede bedoelingen pakt regelmatig schadelijk uit. Mede onder invloed van initiatieven als de ‘Beweging van 0′ groeit breed het besef dat zorgvuldige analyse vooraf een randvoorwaarde is voor effectieve en uitlegbare hulpverlening. Het helpt overhaaste interventies te voorkomen en de valkuil van hulpstapeling of ondoelmatige en dan schadelijke uithuisplaatsingen tegen te gaan.
Toch is de praktijk variabel: ondanks de hernieuwde populariteit van verklarende analyses is er geen duidelijke standaard over hoe deze analyses opgebouwd moeten worden. De processtap ‘verklarende analyse’ is nauwelijks omstreden, maar wordt niet eenduidig toegepast. In plaats van navolgbare en systematische redeneringen zien we vaak vage beschrijvingen, labels en ontoetsbare aannames.
De valkuil van opvallendheid
Vage analyses hebben een grote kans op fouten. Een specifieke valkuil in verklarende analyses is de invloed van Salient Distracting Factors (SDF’s): opvallende, maar mogelijk misleidende informatie die het denken en beslissen beïnvloedt. Denk aan een recente vechtscheiding of een opvallende gebeurtenis die sterk de aandacht opeist. Hoewel deze informatie relevant kan zijn, kan het ook afleiden van diepere oorzaken of instandhoudende patronen.
Neem de veertienjarige Tim, die sinds enkele maanden teruggetrokken gedrag vertoont, moeite heeft met concentratie op school en somber lijkt. Zijn moeder meldt dat hij zich afsluit en weinig praat over zijn gevoelens. De hulpverlener vraagt Tim: wat heb je meegemaakt? Zijn vader blijkt recent aangehouden tijdens een verkeerscontrole. Hij had een te hoog alcoholpromillage en bracht een nacht in de cel door. Het incident kreeg veel aandacht in het gezin en de directe omgeving.
Tijdens de intakegesprekken richt
